Sap Upa leh Pu Buanga te Zoram zin kawng hautak

-Gilbert Renthlei

Vawiin hi Missionary Day a nih angin Mizorama Chanchin tha min rawn hrilhtu hmasa Pu Buanga leh Sap Upa te Mizoram rawn kal dan i han tarlang dawn teh ang.

Pu Buanga leh Sap Upa hi missionary atana lak a, lawng hmanga Mizoram rawn pan ding char char a rawn thleng hlawl an ni miah lo a. Zofate tana Chanchin Tha meichher rawn chhi tur hian harsatna tam tak an tawk a, Mizoram luh dan nasa takin an zawng a, British pachal tih takah an seh an thlah mai mai lo a, harsa takin Mizoram an lo lut thei ta a ni.. Chhiar zel rawh le

TLEIRAWL LAI ATANGA BUATSAIH Pu Buanga leh Sap Upa tia kan sawi mai thin FW Savidge leh JH Lorrain te hi tleirawl lai atanga inkawp chawt mai, inkawmngeih tak an ni a. Pu Buanga aiin Sap Upa hi a upa zawk a, mahse Pu Buanga hi piangthar hmasa zawk a, a thianpa Sap Upa hi Pathian hnenah hruaithlengin thlarau lamah chuan a thianpa hruaitu zawk chu Pu Buanga hi a ni awm e.

LONDON ATANGIN INDIA AH Kum1889-a mi hausa tawntaw, Robert Arthington-a’n Arthingthon’s Aborigines Mission a din khan Pu Buanga leh Sap Upa te hi missionary atan lak an ni a. Pu Buanga hi rawn thawkchhuak hmasa zawkin Dec 16, 1890 ah William Pettigrew leh Mr C-a te nen, an pathumin London chhuahsanin India ram an rawn pan a. Jan 21, 1891 ah Calcutta rawn thlengin India ram pana lawnga an zin chhung hian Pu Buanga hian Bengali a zir thiam hman hle. Calcutta atang hian Zew Zealand Baptist Missionary Society hmunpui Agartala kianga Brahmanbaria khua chu an pan nghal a. Hetah hian Rev De St Dalmas hovin rawng an bawl ho ta a. Tripura rama rawngbawla Agartala-a Mission Station bun tuminHemi kum tawp lamah hian Sap Upa pawh India ram rawn pan vein November 1891 ah Brahmanbaria khuaah Pu Buanga chu a rawn fin ve ta a, rawng an bawl tlang chho ta zel a ni.

Anmahni tirtu Robert Arthingtona duhdanin hemi tuma missionary rawn kalte hi pahniha inkawpin an kal hrang a. William Pettigrew leh Mr C-a te hi Manipur lama rawngbawl turin an kal chhuak a, Pu Buanga leh Sap Upa te pawh Mizoram chhim lam South Lushai Hills atanga lut turin ruahmanna an siam a, Chittagong lama kal tura sawm an nih bawk avang leh hei hi a kalkawng anih bawk avangin Jan 1892 ah Chittagong chu an pan ta a ni.

ZORAM LUH KAWNG BUM BOH Chittagong-ah hian Pu Buanga leh Sap Upa hian Mizoram luhchilh theih dan tur kawng an dap nasa hle a, Chittagong Jail-a mizo tang nia an sawite chu tlawhchhuakin an bia a. British Sorkar hotute chu Lushai Hills-a luh phalna te an dil a, mahse ram a la ralmuan loh avangin Chittagong atanga khawchhak lam mel 80 a hla Kassalong thleng chauh kal an phal sak a. he hmunah hian kalin thla 6 chuang an khawsa a, hetih chhung hian Mizote chanchin te zir chiangin Brojo Nath Shaha ziah ‘Grammar of the Lushai Language’ tih hmangin Mizo tawng te an zir a, helai hnaia Chakma ho zingah rawngbawlna te an nei thin bawk. Mahse eitur mumal a awm loh avang leh natna hrang hrang ten a tlakbuak avangte, British Sorkarin Kassalong bak pelh a phal tlat loh avangtein kum 1892 June thlaah Kassalong hi chhuahsanin Calcutta lamah an let leh ta a ni.

Kum 1892 October thla thleng an natna tawrh hian a tlakbuak a, Hetih chhung hian Calcutta ah an inenkawl a. Anmahni enkawltu doctor chuan Sap Upa chu ram luma awm a ngeih lo tiin England a haw leh turin a rawn a, mahse Sap Upa chuan, “Pathianin min tir a, ama thu thu a ni, Sap ramah zawng ka haw lo vang,” a ti tlat a. Tichuan hmun vawt Darjeelingah inenkawl turin an kal leh ta a ni.

TRIPURA AH RAWNG AN BAWL THEI LO An inenkawl fel ta maw tihin Brahmanbaria-ah an let leh a. Brahmanbaria atang hian Tripura-a rawngbawl tumin theihtawpin Tripura lal chu rawngbawl phalsak turin an dil leh a, mahse ani chuan a lo phalsak chuang lo va, chuvang chuan Mizorama rawngbawl chu tum nghetin Silchar lam atanga Mizoram luh chu an tum ta a ni.

ZORAM LUH TUMNA DANG Kum 1893 January thlaah Silchar an lut a, hetah hian an thianpa William Pettigrew-a pawh Manipur lut thei lovin a lo la awm a, Silcharah chuan inhmukhawmin kum khat dawn Silcharah hian rawng an bawl ho a ni. Pu Buanga leh Sap Upa hian Silchar an luh hlim hian Silchar khawdai, Mizoram lam atanga Silchar luhna kawngpui bulah inte an sa a. Heta tang hiam Mizoram atanga lokalte chu hmuin an intlawhpawh tan a, chung mite hnen atang chuan Pu Buanga leh Sap Upa te pawhin Mizo tawng an zir chhunzawm ta zel a, Mizo A, AW, B, pawh Silcharah hian an buaipui hle tawh a. Mizoram chanchin chu Silchar Deputy Commissioner leh Rahsi te hnen atangin an zir belh zel bawk a ni.

Hetih lai hian Pu Buanga te thiandun hian Silchar DC hnenah Mizoram luhphalna an dil thin a, mahse Mizoram bawrhsap phalna lo chuan Silchar DC chuan luh phalna a lo pe ngawt duh lo. Tichuan Silchar DC hriatpuinain Mizoram Bawrhsap A.W. Davies-a hnenah Jan 10, 1893 khan Mizoram luh phalna chu an dil ta a, mahse Mizoram Bawrhsap chuan ram a la ralmuan loh avangin kum khat chuang an nghah a tul mai theih tur thu a lo hrilh a, an hnual hle. Nasa taka tawngtaiin Pathian an kar a, Mizoram lut turin kawng hrang hrangin an inpuahchah bawk a, tichuan kum 1893 December thlaah harsatna hrang hrang karah Mizoram luh phalna chu an nei ta a. Tichuan hlim takin thiante nen inthlahna chawhlui an kilho a, an insiam a, tichuan December 26, 1893-ah Silchar atang chuan Mizoram panin sakawrin an bungrua te nen an lo chhuak ta a ni.

ZORAM AN LUT TA Silchar atang hian Mizoram lui ser ber Tlawng leh Tuiruang (Barak) infinna, Katakhal an pan a, chuta tang chuan Mosolman lawngin Mizoram panin Tlawng dung chu an rawn zawh chho ta a, Pu Buanga leh Sap Upa te chuan Mizoram chin thlen hlan an nghakhlel hle a, lawngpute chu Mizoram chin an thlen veleh hriattir turin an hrilh a. Anni pawh chu chiang bik hlei lo, hmun pakhat Mizoram chin nia an hriat an thlen chuan lawngpute chuan Pu Buanga te chu Mizoram chin a ni tiin an kawhhmuh a. Chulai hmun an thleng chuan Pu Buanga leh Sap Upa chu vaukamah chhukin tihtakzetin pathian hnenah thingthia tawngtaiin lawmthu an sawi a ni.

Lawngpute hi Mosolman an nih angin tlai ni tlak dawnah Mecca lam hawiin an tawngtai ziah a, an zin chhunga Chawlhni tla vawi hnih Dec 31, 1893 leh Jan 7, 1894 ah te chuan zin lovin an chawl zel thung a. tichuan ni 17 zet an thang hnuin January 11, 1894, kum 120 lai liamta, vawiin ni angah hian Pu Buanga leh Sap Upa te chuan Sairang an rawn thleng ta a ni.

Sairangah ni 4 an cham hnuin Jan 16, 1894-ah Pu Buanga leh Sap Upa te hian Aizawl an lut a, heta tang hian Mizoram ti eng turin Chanchin tha hril hna an thawk ta a ni.

TLIPNA Pu Buanga leh Sap Upa te hian Mizorama Krista Chanchin la hrelote hi an vei em em a, Mizoram lut tura an harsatna tawhte hi ngaihnawm tham khawp chhiar tur a awm. Hetih laia beidawng duh hauh lova Mizoram luh an tum tlat mai te, Tripura a rawngbawl an tum viau chunga a rem lo tlat mai te hian Pu Buanga leh Sap Upa te hi Pathianin Mizorama Chanchin tha mei chi eng tura a ruat an ni tih a tichiang hle a ni.

Thurawnte Zoram Vartian - Lalhruaitluanga Ralte Zofate chanchin ṭha rawn hlantute - P. L. Lianzuala

ATTACHMENTS
𝐁𝐂𝐌 𝐄𝐥𝐞𝐜𝐭𝐫𝐢𝐜, 𝐇𝐧𝐚𝐡𝐭𝐡𝐢𝐚𝐥 𝐤𝐨𝐡𝐡𝐫𝐚𝐧 𝐆𝐨𝐥𝐝𝐞𝐧 𝐉𝐮𝐛𝐢𝐥𝐞𝐞 𝐥𝐞𝐡 𝐁𝐢𝐚𝐤 𝐈𝐧 𝐡𝐚𝐰𝐧 𝐇𝐔𝐍 𝐇𝐌𝐀𝐍 𝐀 𝐍𝐈.

𝐁𝐂𝐌 𝐄𝐥𝐞𝐜𝐭𝐫𝐢𝐜, 𝐇𝐧𝐚𝐡𝐭𝐡𝐢𝐚𝐥 𝐤𝐨𝐡𝐡𝐫𝐚𝐧 𝐆𝐨𝐥𝐝𝐞𝐧 𝐉𝐮𝐛𝐢𝐥𝐞𝐞 𝐥𝐞𝐡 𝐁𝐢𝐚𝐤 𝐈𝐧 𝐡𝐚𝐰𝐧 𝐇𝐔𝐍 𝐇𝐌𝐀𝐍 𝐀 𝐍𝐈.

October  15, 2025  khan BCM Electric Hnahthial kohhran te chuan Golden Jubilee (1975 - 2025) lawmna leh Biak In hawnna hun an hmang. Biak In len zawng hi A dung 82ft leh avang 52ft a ni a, Verandah hi 13ft a ni bawk. …

𝐁𝐂𝐌 𝐡𝐧𝐮𝐚𝐢𝐚 𝐏𝐚𝐭𝐡𝐢𝐚𝐧 𝐭𝐡𝐮𝐳𝐢𝐫𝐧𝐚 𝐀𝐈𝐂𝐒 𝐭𝐞’𝐧 𝐒𝐢𝐯𝐞𝐫 𝐉𝐮𝐛𝐢𝐥𝐞𝐞 𝐫𝐨𝐩𝐮𝐢 𝐭𝐚𝐤𝐢𝐧 𝐥𝐚𝐰𝐦 𝐚 𝐧𝐢 𝐝𝐚𝐰𝐧.

𝐁𝐂𝐌 𝐡𝐧𝐮𝐚𝐢𝐚 𝐏𝐚𝐭𝐡𝐢𝐚𝐧 𝐭𝐡𝐮𝐳𝐢𝐫𝐧𝐚 𝐀𝐈𝐂𝐒 𝐭𝐞’𝐧 𝐒𝐢𝐯𝐞𝐫 𝐉𝐮𝐛𝐢𝐥𝐞𝐞 𝐫𝐨𝐩𝐮𝐢 𝐭𝐚𝐤𝐢𝐧 𝐥𝐚𝐰𝐦 𝐚 𝐧𝐢 𝐝𝐚𝐰𝐧.

October 17 & 18, 2025 khian BCM hnuaia Pathian thuzirna  College kan neih Academy of Integrated Christian Studies ( AICS) te chuan an kum 25-na Silver Jubilee ropui takin lawm a ni dawn. …

𝐋𝐢𝐭𝐞𝐫𝐚𝐭𝐮𝐫𝐞 & 𝐏𝐫𝐢𝐧𝐭𝐢𝐧𝐠 𝐃𝐞𝐩𝐚𝐫𝐭𝐦𝐞𝐧𝐭 𝐂𝐨𝐦𝐦𝐢𝐭𝐭𝐞𝐞 𝐧𝐞𝐢𝐡 𝐚 𝐧𝐢.

𝐋𝐢𝐭𝐞𝐫𝐚𝐭𝐮𝐫𝐞 & 𝐏𝐫𝐢𝐧𝐭𝐢𝐧𝐠 𝐃𝐞𝐩𝐚𝐫𝐭𝐦𝐞𝐧𝐭 𝐂𝐨𝐦𝐦𝐢𝐭𝐭𝐞𝐞 𝐧𝐞𝐢𝐡 𝐚 𝐧𝐢.

October 17, 2025 (Zirtawpni) khan Literature & Printing Department Committee Meeting, BCM Headquarters Meeting Room No 1-ah neih a ni. …